Whiplash

De term whiplash heeft aanleiding gegeven tot vele omschrijvingen die in vergelijking erg van elkaar verschillen. Omdat er zoveel verschillende definities bestaan heeft de Quebec Task Force on Whiplash-Associated Didorders (QTF-WAD) één universele definitie voorgesteld:

“Whiplash is an acceleration-deceleration mechanism of energy transfer to the neck. It may result from rear-end or side-impact motor-vehicle collisions, but can also occur during diving or other mishaps. The impact may result in bony or soft-tissue injuries (whiplash injury), which in turn may lead to a variety of clinical manifestations (whiplash-associated disorders).”

(Quebec Task Force on Whiplash – Associated Disorders (QTF-WAD), Spitzer et al, 1995)

Wij hebben gekozen deze definitie aan te houden.
Vanuit het Engels vertaald, betekent de veel gebruikte verzamelnaam whiplash: zweepslag. De term whiplash wordt in de volksmond vaak gebruikt voor nek-, rug- en schouderklachten, welke ontstaan zijn door auto-ongevallen. Dit is alleen niet terecht, deze kwetsuur ontstaat namelijk ook wanneer een kuit of een ander scharnierend deel van het lichaam verrekt wordt. Ook daarbij kunnen er gewrichten ontzet worden, banden overrekt en/of spiervezels beschadigd raken.

In het kort kan dan ook gezegd worden, dat de benaming whiplash er een is die veelal gebruikt wordt voor: de klachten die kunnen ontstaan nadat het hoofd een plotselinge heftige beweging heeft gemaakt. Dit kan een beweging van voren, naar achteren en andersom zijn, maar wat zeker niet vergeten mag worden zijn de bewegingen naar opzij.

Oorzaken
De belangrijkste oorzaak van het whiplashtrauma is de kop-staartbotsing, waarbij het hoofd, dat meestal toch wel 5 kilo weegt, met grote snelheid heen en weer zwiept. Het whiplashtrauma geldt als een typische aandoening van de twintigste eeuw, omdat het stijgende aantal patiënten voornamelijk een gevolg is van het snelgroeiende gemotoriseerde verkeer. Als je de kop-staartbotsing nader bekijkt gebeurt er het volgende: Er staat een auto te wachten voor het stoplicht. En de bestuurder van de achter op komende auto let even niet op en knalt met grote snelheid achter op de wachtende auto. Als je nu neemt dat de rijdende auto 50 km/u rijd, veroorzaakt dit bij de stilstaande auto een achterwaartse versnelling van het hoofd van 250 km/u. De spieren krijgen niet de kans om zich voor te bereiden op de klap en daardoor slingert het hoofd naar achteren en trekt aan de wervels. Daarna komt er een versnelling naar voren, waarna opnieuw de nekwervels verschuiven met de daaromheen liggende banden. Dit alles geeft het whiplashtrauma. Mogelijke andere oorzaken zijn bijvoorbeeld een val van de keukentrap, een contactsport waarbij het er nogal ruig aan toe gaat of een sport waarbij de kans op botsingen groot is, zoals bij American football.

Omdat het whiplashtrauma vaak in verband wordt gebracht met een kop-staartbotsing, wordt de diagnose vaak veel minder snel of niet gesteld bij patiënten met een ander ongeluk. Wat er op dat moment precies wordt beschadigd is nog steeds niet goed aangetoond. Wel zijn er verschillende theorieën over. De meest aannemelijke hiervan is dat er (net als bij een sportblessure) gewrichtsbanden overrekt worden en/ of spiervezels worden beschadigd. De meeste afwijkingen zijn moeilijk zichtbaar te maken met de huidige medische technieken als röntgenfotografie, CT-scan, EEG en MRI waardoor sommige geneigd zijn de klachten als psychisch te zien. Toch twijfelen de medische experts er niet aan dat het sterk psychisch getinte whiplashsyndroom een lichamelijke oorzaak heeft.

Symptomen
Een van de meest opvallende aspecten van het whiplashsyndroom is de tijd die er in de meeste gevallen zit tussen het ongeluk en het ontstaan van de klachten. Het is niet ongebruikelijk dat een whiplashpatiënt pas na een aantal dagen, weken of zelfs maanden na het (auto)ongeluk last krijgt van zijn klachten.

De klachten die optreden zijn over het algemeen: pijn, evenwichtsstoornissen en concentratiestoornissen. Meestal is er direct na het ongeluk wel last van duizeligheid en lichte hoofdpijn, maar de klachten zijn nog niet zo ernstig dat er niet meer normaal gefunctioneerd kan worden. Van belang is te weten dat tussen de ernst van de verwonding en de erbij behorende klachten geen evenredigheid hoeft te bestaan: een (schijnbaar) gering trauma kan soms een zeer heftig en langdurig klachtenpatroon tot gevolg hebben.

Vaak stort de patiënt met een whiplashtrauma pas na enkele dagen of weken in. De pijn in hoofd, nek en schouders en de vermoeidheid is dan zo toegenomen dat normaal functioneren niet meer mogelijk is. Er is nog geen verklaring voor dit fenomeen, daarom is een diagnose stellen ook zo moeilijk. Er is een hele lijst met klachten waarmee een whiplashpatiënt te maken kan krijgen, maar dit is toch per patiënt weer verschillend. Ieder heeft zijn eigen scala aan klachten.

Grofweg gezegd zijn de klachten ontstaan door een whiplashtrauma die in te delen zijn in de volgende categorieën:

Hersenfunctiestoornissen
Deze zijn onder te verdelen in 3 categorieën:
- Neurologische stoornissen
  Hieronder vallen de pijnklachten zoals hoofd- en nekpijn, maar ook spierzwakte in schouders en nek en vreemde gevoelssensaties, zoals tintelingen in de handen.
- Cognitieve functiestoornissen
  Deze hebben vooral betrekking op het verwerken van informatie. Hieronder vallen symptomen als concentratieverlies en vermindering van geheugencapaciteit. Gebrek aan nachtrust (door pijn en nachtmerries) kan ook leiden tot concentratie -en geheugenverlies.
- Functiestoornissen van het bewegingsapparaat.
  Veel patiënten hebben last van een stijve nek en kunnen de normale bewegingen van het hoofd nog maar ten dele uitvoeren. Soms heeft de patiënt instabiele rug- en nekwervels, waardoor het bewegen van die delen pijn doet en stroef gaat.
Sensorische functiestoornissen
Whiplashpatiënten hebben vaak last van overgevoeligheid voor licht en geluid of verandering van smaaksensaties. De vestibulaire stoornissen behoren ook tot deze groep omdat het evenwichtsorgaan een zintuig is. Deze vestibulaire stoornissen kunnen leiden tot duizeligheid, oorsuizen, een onzekere balans bij het lopen en wankelen als men langere tijd stil moet staan. Duizeligheid komt bij 1-2 van de 10 patiënten voor. Het wordt veroorzaakt door zeer uiteenlopende factoren, zoals verminderde beweging van de nek (C1,2,3), hypertonus van de nekspieren aan de voorzijde en/ of verminderde coördinatie van de ogen. In 99% van de gevallen is er echter niets ernstigs aan de hand.

Hormonale stoornissen
Bij veel vrouwelijk whiplashpatiënten is de menstruatiecyclus verstoord. Bovendien vertonen sommige vrouwen symptomen die veel lijken op het premenstrueel syndroom (verschijnselen die kunnen optreden voorafgaand aan de menstruatie). Ook kunnen bij whiplashpatiënten veranderingen in het libido (aangeboren seksuele gevoelens) worden geconstateerd. Deze stoornissen zijn mogelijk ook gerelateerd aan de hersenfunctiestoornissen.

Psychische stoornissen
Psychische stoornissen zijn vooral stoornissen op het affectieve vlak. Het komt vaak voor dat er veranderingen in het karakter en het gevoelsleven van de whiplashpatiënt plaatsvindt. Zo kan iemand die voorheen opgewekt en actief was door een whiplashtrauma lusteloos en depressief worden. Er is sprake van een depressie indien voldaan wordt aan ten minste 4 van de volgende punten:

– Verstoring van de nachtrust (toe of afname).
– Verlies van interesse in de omgeving.
– Schuldgevoel.
– Moeheid, verminderde energie.
– Verminderde concentratie/ geheugenverlies.
– Eetstoornissen.
– Psychomotorische stoornissen.
– Zelfdoding.

Emotionele en psychische gevolgen
Hoe ernstig de emotionele stoornissen als gevolg van een whiplashtrauma zijn, hangt natuurlijk nauw samen met de lichamelijke beperkingen, de pijn, de stoornissen op cognitief gebied en de persoonlijkheid van de patiënt. De patiënt kan door zijn lichamelijke beperkingen zich gefrustreerd gaan voelen, vinden dat hij niet meer volledig deel kan nemen aan de maatschappij, zijn gevoel voor eigenwaarde verliest en misschien zelfs vereenzaamt. Vaak hebben patiënten weinig interesse in de wereld om hen heen, slapen ze onrustig, is er geheugenverlies, een vermindert concentratievermogen, een laag libido en ondergaan ze extreme stemmingswisselingen. Dit is nog maar een klein deel van alle veranderingen die ze doormaken.

De ernst van de whiplash en de manier waarop de aandoening vanaf het begin behandeld is, bepalen voor een groot deel in welke mate de emotionele stoornissen optreden. De omgeving speelt ook een grote rol hierin. Als de omgeving de klacht serieus neemt en de patiënt voelt zich met zorg en begrip omringt, dan zijn de gevolgen van een whiplash veel beter te accepteren en zal de patiënt sneller genezen. Meestal zijn de psychische klachten net zoals de lichamelijke klachten tijdelijk. Ze verdwijnen gelijk met de lichamelijke klachten. Gemiddeld duurt dit anderhalf tot twee jaar vanaf de datum dat dit veroorzaakt werd.

De emotionele stoornissen en de psychische klachten van een whiplashpatiënt kunnen zowel een lichamelijk als een psychische oorzaak hebben. Een lichamelijke oorzaak is de stremming van de toevoer van zuurstof. Door de enorme klap die de nek bij het ongeluk heeft gehad, is het mogelijk dat het ruggenmerg beschadigd is. Daardoor kan er een stremming optreden in de slagaders die door het ruggenmerg lopen. Deze slagaders zijn belangrijk voor de bloedtoevoer naar de hersenen. Ze zorgen ervoor dat er zuurstof en voedingsstoffen naar allerlei actieve centra in de hersenen worden gebracht. Wanneer er niet meer voldoende verse aanvoer is vanuit de slagaders, worden de functies van deze hersendelen verstoord. Het betreft dan onder andere het slaapcentrum, het zogenoemde limbische systeem, dat onze emoties regelt en de kwaliteit van het korte termijngeheugen bepaalt, en het deel van de hersenen dat onze zintuigen bestuurt. De patiënt gaat daardoor bijv. slecht zien, overmatig zweten en wordt vergeetachtig. Hij slaapt slecht en heeft last van nachtmerries.

Een eerste psychische oorzaak kan zijn de verwerking van het ongeluk hiermee wordt bedoeld dat de patiënt het trauma moet verwerken. De patiënt moet leren accepteren dat hij niet meer geheel mee kan doen (voorlopig) en dat hij daar buiten zijn schuld in is gekomen. Veel patiënten verliezen hun positieve instelling en worden depressief.

Een tweede en laatste psychische oorzaak zou kunnen zijn dat de patiënt zijn eigenwaarde verliest. Dit kan ontstaan doordat de patiënt waarschijnlijk de rest van zijn leven minder energie heeft dan voor het ongeval en het minder zin hebben in leuke dingen kan door de omgeving niet altijd in dank worden afgenomen. De patiënt kan in een geïsoleerde situatie komen en afhankelijk worden van anderen, dit kan aan zijn/ haar gevoel voor eigenwaarde vreten.

Bij een whiplashpatiënt zijn de volgende psychische symptomen te onderscheiden:

Depressieve gevoelens
Bij meer dan 70% van de whiplashpatiënten komen depressieve gevoelens voor. Er is alleen wel een groot verschil tussen whiplash depressiviteit en een chronische depressie. Een whiplashpatiënt wil wel weer gewone dagelijkse werkzaamheden oppakken, maar is daartoe niet in staat. Een chronische depressieve patiënt is daarentegen apathisch en heeft geen neiging tot het doen van acties.

Slaapstoornissen
Het merendeel van patiënten heeft last van slaapstoornissen. Er zijn moeilijkheden bij het in- en doorslapen, vroeg wakker door hoofdpijn en onrustig slapen en soms slapen met nachtmerries.

Angsten
Whiplashpatiënten zijn vaak nerveus, angstig of gespannen. Er kan een angst ontstaan om zich weer in het verkeer te begeven, als ze door een auto-ongeluk een whiplash hebben opgelopen. Soms ontwikkelt zich een extreme vrees voor iets.
Als ze angstig zijn klagen de patiënten over een benauwd gevoel en de neiging tot hyperventileren.

Verlies van interesse
Het verlies van interesse uit zich in veel dingen van het dagelijks leven. De whiplashpatiënten voelen zich uitgeput hebben geen interesse voor de buitenwereld, ze zien overal tegenop, hebben nergens zin in en zijn niet vooruit te branden. Patiënten zetten vaak ook seksuele gevoelens op een laag pitje.

Overgevoeligheid
De patiënten worden over het algemeen ook prikkelbaarder en emotioneler. Bij kinderen met een whiplash is dit vooral problematisch.

Persoonlijkheidsverandering
Het karakter van een whiplashpatiënt kan veranderen. De patiënt kan zich ineens anders gaan gedragen dan voor het ongeluk en daardoor kunnen relaties onder spanning komen te staan.

Gebrek aan concentratievermogen
Patiënten kunnen zich maar kort concentreren op een onderwerp. Ook lange autoritten zijn door dit concentratie verlies moeilijk.

Isoleren
Veel patiënten trekken zich terug uit het sociale leven. Ze kunnen hierdoor vervreemden van vrienden, familie en zelfs hun eigen gezin. Patiënten trekken zich terug vanwege de extreme vermoeidheid, het verlies van interesse en de verminderde eigenwaarde.

Minderwaardigheidsgevoel
Doordat de patiënt een aantal functies niet meer kan uitvoeren denkt de patiënt dat hij niet meer serieus wordt genomen door de buitenwereld, dit leidt regelmatig bij whiplashpatiënten tot een minderwaardigheidsgevoel.

Faalangst
Sommige patiënten zijn zo in de war dat hun lichaam het niet meer doet zoals ze gewend waren, waardoor ze geen opdracht durven uit te voeren. Deze patiënten krijgen faalangst en hebben de neiging om helemaal niets meer te doen. Dit heeft tot gevolg dat ze een apathie (lusteloosheid) ontwikkelen, wat een geestelijke achteruitgang geeft. Het is heel belangrijk dat de omgeving met lichte taken de hersenen blijft activeren, dit voor het herstel van de patiënt.

Onbeheerst gedrag vertonen
Soms hebben patiënten zichzelf niet meer in de hand, dan vergeten ze hun opvoeding en gedragen ze zich zeer onbeheerst. Sommige patiënten neigen naar agressiviteit. Dit komt gelukkig maar zelden voor.

Hallucineren
Het gebeurt wel eens dat whiplashpatiënten de dingen anders zien dan ze zijn. Deze waanbeelden komen meestal alleen bij de zeer ernstige gevallen voor en zijn meestal tijdelijk van aard.

Neiging tot zelfdoding
Wanneer een patiënt veel pijn heeft en er zijn ook psychisch problemen kan deze patiënt wel eens aan zelfdoding denken. Het whiplashtrauma is dan niet de aanleiding tot zelfdoding, maar kan wel als er al psychische problemen waren de druppel zijn.

Omstandigheden die de gevolgen van een whiplash beïnvloeden
Als je een whiplash hebt hoeft dit niet te betekenen dat je er ook daadwerkelijk klachten van krijgt. Er zijn een aantal factoren die dit wel kunnen beïnvloeden, waardoor je de kans op het krijgen van een whiplashsyndroom vergroot. Deze factoren worden hieronder genoemd:

Sekse
Het blijkt dat circa 60% van de whiplash patiënten vrouw is. Verschillende theorieën hierover zijn bijvoorbeeld dat vrouwen een dunnere nek hebben die door minder spiervezels ondersteund wordt. Ze zouden dus ook minder in staat zijn de schadelijke krachten tijdens een ongeval kunnen weerstaan. Verder is het verkeersgedrag van vrouwen anders dan die van mannen; zij begeven zich meer in het drukke stadsverkeer, en rijden bovendien in minder schokbestendige auto’s (de tweede auto). Als laatste rijden vrouwen ook vaker als passagier mee waardoor zij minder bedacht zijn op een ongeluk.

Leeftijd
Ook de leeftijd speelt een rol bij het verwerken van een whiplash. Oudere mensen krijgen eerder last van de gevolgen van een whiplash dan jongeren. Bovendien gaat het genezingsproces bij oudere mensen langzamer. Kinderen kunnen ook een whiplashtrauma krijgen. Dit uit zich dan in een vertraging van de geestelijke ontwikkeling.

Conditie
Als het lichaam van het slachtoffer tijdens het ongeval in een te slechte conditie verkeert of als het slachtoffer last heeft van een algemeen pijnsyndroom, bijvoorbeeld reuma, dan is de kans op een whiplashsyndroom aanzienlijk groter.

De verkeerssituatie
Een aanrijding van achteren, waardoor het hoofd eerst naar achteren en dan naar voren klapt is veel ernstiger dan een aanrijding van voren, waarbij het omgekeerde gebeurt. Het dragen van een gordel verkleind de kans op een hoofdletsel, maar vergroot echter de kans op een whiplashtrauma doordat het lichaam tegen de stoel gedrukt blijft en het hoofd vrij heen en weer slingert. Hierdoor worden de nekwervels extreem belast. (Dit betekend echter niet dat u geen gordel meer moet gaan dragen!)

Hoofdsteun
Een deel van de nekletsels als gevolg van achter aanrijdingen kan worden voorkomen door een goed afgestelde hoofdsteun. Als de hoofdsteun op oorhoogte staat, dat is ongeveer vijfentachtig centimeter hoogte gerekend vanaf de heup tot het oor, dan kan deze het hoofd en de nek goed opvangen tijdens het ongeval. Het advies van Veilig Verkeer Nederland is echter om de hoofdsteun gelijk te zetten met de bovenkant van het hoofd. Helaas loopt de Europese regelgeving achter bij het langer worden van de gemiddelde Nederlander. Daardoor kan het voorkomen dat de hoofdsteun bij lange mensen niet gelijk gezet KAN worden met de bovenkant van het hoofd. De afstand tussen het hoofd en de hoofdsteun mag maximaal 4 centimeter zijn, wil de hoofdsteun nog enig effect hebben. Het is dus zo dat als je geen goed afgestelde hoofdsteun hebt je meer kans hebt om een whiplash te krijgen.

De invloed van een whiplashtrauma op het dagelijks leven:
Iedereen heeft een sociale kring. Die bestaat uit je gezin, familie, vrienden, kennissen, medescholieren enz. In elke relatie weet de één wat die van de ander kan verwachten. Als dat door ziekte ineens anders wordt ontstaan er spanningen. De gezonde persoon krijgt minder aandacht van de zieke en de zieke wil juist meer aandacht van de ander.

In het begin van een ziekte is het meestal nog wel zo dat de betrokken omstanders nog wel willen helpen en wat extra aandacht geven, maar als de weken naar maanden gaan en nog langer kunnen er irritaties ontstaan. Er moeten hiervoor dan oplossingen gevonden worden waardoor de patiënt en de omgeving meer ontlast worden. Vooral whiplashpatiënten die weten dat de omgeving door hen niet meer zoals normaal functioneert krijgen snel een schuldgevoel en kunnen daardoor niet rustig revalideren. Veel patiënten keren ook te snel terug naar hun werk vanwege de druk van buitenaf.

Wat is een chronische whiplash patiënt?
De klachten die na een whiplashongeval optreden noemen we het “post- whiplashsyndroom”. Gelukkig hebben de meeste mensen maar een korte tijd last van hun klachten. Helaas geldt dit niet voor alle mensen. Soms verdwijnen de klachten niet. Ze nemen juist toe en verergeren zelfs. Dit kan ingrijpende gevolgen hebben op het dagelijks leven. Men spreekt van een chronische of laat whiplash-syndroom wanneer 6 maanden of langer na het ongeval het klachtenpatroon nog steeds blijft bestaan.

Wat is de epidemiologie van whiplash?

Nederland
Een studie van de SWOV laat zien dat in de periode 1983-1991 het jaarlijks aantal achteraanrijdingen in Nederland met 29% is toegenomen en het aantal nekletsels met 54% . Reeds in 1976/1977 vond de SWOV opmerkelijk veel nekklachten (50%) in de categorie achteraanrijdingen, die slechts 10% besloeg van alle auto-ongevallen.

Een TNO onderzoek in opdracht van de Raad voor de Verkeersveiligheid laat zien dat het aantal whiplashslachtoffers in Nederland ten gevolge van verkeersongevallen zoals bekend bij de WA- motorrijtuigen verzekeraars circa 11.000 per jaar bedraagt. De totale omvang van het aantal whiplashslachtoffers in Nederland wordt tussen de 15.000 en 30.000 per jaar geschat.

Auto-ongevallen
Uit een onderzoek van het TNO blijkt waarbij 2355 formulieren ingevoerd werden in een computerbestand dat van de 1978 auto-ongevallen in dit bestand, de verdeling als volgt was:

– Achteraanrijding 51%
– Vooraanrijding 19%
– Zijaanrijding 14%
– Kettingbotsing 15%
– Onbekend/anders 1%

Het totaal van achteraanrijdingen en kettingbotsingen is 66% tegenover 33% andere aanrijdingen. Veel slachtoffers hebben het ongeval niet zien aankomen en dus niet geanticipeerd, door bijvoorbeeld de spieren te spannen. In de categorie achteraanrijdingen is dit percentage zelfs 74%. Opvallend is dat de klachten bij auto-inzittenden die het ongeval niet hebben zien aankomen gemiddeld eerder ontstaan dan bij hen die het ongeval wel hebben zien aankomen: 9 dagen versus 18 dagen (de middelste waarde is gelijk: 0 dagen). Bij voor/zijaanrijdingen treedt vaak contact op met het auto-interieur en hebben de slachtoffers vaker zichtbare verwondingen opgelopen dan bij achter/ketting aanrijdingen. Whiplashletsels ontstaan dus niet alleen ten gevolge van een vrije ‘zweepslag’ beweging van hoofd en nek, maar ook ten gevolge van andere mechanismen. De helft van de auto-ongevallen vond plaats binnen de bebouwde kom. Whiplash wordt ook wel ‘traffic light disease’ genoemd, maar slechts 38% van de auto’s betrokken bij een achter/ketting aanrijding stond stil voor een verkeerslicht. Bij de overige typen aanrijdingen speelt dit verschijnsel nauwelijks een rol. Constatering van whiplash door de huisarts vindt bij voor/zijaanrijdingen later plaats dan bij achter/ketting aanrijdingen, bij 50% van de slachtoffers later dan 7 dagen na het ongeval. Mogelijk wordt er minder snel aan whiplash gedacht bij dergelijke aanrijdingen, of wordt er eerst aandacht besteed aan andere (zichtbare) letsels.

Uit buitenlands onderzoek is bekend dat het risico op whiplash in een kleine auto groter is dan in een grote, zware auto. Het merendeel van de slachtoffers (87%) geeft aan dat er een gordel werd gedragen tijdens het ongeval. In 86% van de auto’s/zitplaatsen was een hoofdsteun aanwezig. Hierbij waren relatief weinig passagiers, deze zitten vooral in de categorie ‘geen hoofdsteun’ en het betreft dan vaak achterpassagiers. Een hoofdsteun kan bescherming bieden bij achteraanrijdingen, mits deze goed is afgesteld. Uit de ingevulde gegevens is een relatie af te leiden tussen de lichaamslengte van het slachtoffer en de ingestelde hoogte van de hoofdsteun, dus blijkbaar is er wel sprake van een bewuste instelling.

Teneinde een eventueel aanwezig tijdseffect te bestuderen zijn de auto-ongevallen van vóór 1985 vergeleken met die vanaf 1990. De meeste auto-ongevallen in dit bestand vonden in 1990 of later plaats (81%). Bij de ongevallen die voor 1985 plaatsvonden is minder vaak een gordel aanwezig c.q. gedragen (51%) dan bij de latere ongevallen (90%) en is eveneens minder vaak een hoofdsteun aanwezig (42% versus 91%). Het blijkt dat het aandeel van achteraanrijdingen is toegenomen met 6%, maar het aandeel van kettingbotsingen is afgenomen met eenzelfde percentage. Het gemiddelde aantal dagen tot het ontstaan van klachten bedraagt 77 dagen voor de ongevallen vóór 1985 en 6 dagen voor de ongevallen die in 1990 of later plaatsvonden (de middelste waarde is echter gelijk: 0 dagen).

In welke verschillende patiëntencategorieën kun je whiplash delen?

De whiplash patiënten zijn onder te verdelen in verschillende categorieën. Deze categorieën worden verdeelt in fasen nl.:

Eerste fase: vroege fase – klachten langer dan 3 maanden.
Laat eerste fase: klachten na 3 maanden maar niet langer dan 6 maanden.
Tweede fase: klachten langer dan 6 maanden.

De meeste epidemiologische onderzoeken geven aan dat ongeveer 90% van de patiënten na een ‘whiplash-injury’ binnen twaalf maanden hun activiteiten hebben opgepakt en weer normaal participeren (Spitzer et al, 1995). De zgn. ‘eenjaars cumulatieve terugkeer in activiteiten’ geeft onder meer verschillen aan met betrekking tot leeftijd en geslacht. Toch lijkt het verstandig deze gegevens enigszins te nuanceren. De tendens lijkt te zijn dat de algemene en lokale belastbaarheid van de patiënt kwalitatief en kwantitatief in functie van de tijd na het ongeval niet geheel vergelijkbaar herstellen tot de belastbaarheid vóór het ongeval. Bij de meeste patiënten die na Fase 2 vallen in de groep ‘participatieproblemen en beperkingen in vaardigheden/activiteiten’ is er minimaal sprake van een vertraagd herstel en van een verminderde belastbaarheid op langere termijn. De grenzen van de belastbaarheid zijn eerder bereikt in vergelijking met voorheen. Binnen deze grenzen en met respect voor deze grenzen van belastbaarheid participeren deze mensen optimaal. Naarmate de tijd vordert (Fasen 3, 4, 5) tekenen de grenzen van belastbaarheid zich meer nadrukkelijk af en zijn deze grenzen meer bepalend voor de mate van participatie in onder meer werk en huishouden. Een juiste afstemming tussen activiteit en hersteltijd wordt dwingender naarmate het herstelproces meer en meer wordt vertraagd.

Ook mensen die weken en vaak maanden na het ongeval nog klachten hebben, kunnen er niet langer van worden beschuldigd dat zij zich ‘aanstellen’. Zij lijden onder de gevolgen van een onzichtbare handicap. Een andere veel gehoorde klacht is vermoeidheid en gebrek aan motivatie. Mensen die werken, kunnen de druk vaak niet meer aan. Huisvrouwen kunnen het niet opbrengen aan hun taken te beginnen en willen het liefst alleen gelaten worden. Omdat specialisten in veel gevallen de oorzaak van de klacht niet kunnen vinden, zijn ze geneigd om ook de vermoeidheid af te doen als een psychisch probleem. Steeds maar weer krijgen de patiënten te horen dat ze niets mankeren. Uiteindelijk kunnen ook familieleden, vrienden, collega’s en buren tot de conclusie komen dat het allemaal wel mee zal vallen.

De behandeling
Een whiplash wordt op verschillende manieren behandeld. We gaan hier verder niet in op de manier van behandelen door de fysiotherapeut. Wel geven we een aantal tips over hoe u zou kunnen handelen na een ongeval:

Direct na het ongeval
Wanneer u kort na het ongeval bij de (huis)arts komt, zal deze u mogelijk doorverwijzen om röntgenfoto’s te laten maken. Dit gebeurt om ander letsel uit te sluiten. Ook kan deze u voor verdere behandeling verwijzen naar een specialist of fysiotherapeut. De dag na het ongeval mag de nek niet te veel worden belast. Vaak wordt strikte bedrust, de eerste tien uur, aangeraden.

De eerste 48 uur na het ongeval is het goed om de nek te koelen met ijs. Doe het ijs hiervoor in een plastic zak. Wikkel dit ijspak in een handdoek en houd het elk uur tien tot twintig minuten tegen de nek aan. Vermijd de eerste 48 uur warmte op de nek.

Na 48 uur kunt u de behandeling met ijs afwisselen met een in warm water uitgewrongen handdoek. Een paar keer per dag houdt u òf het ijspak òf de warme doek tien tot twintig minuten tegen de nek aan. Het nemen van een warme douche werkt ook pijnstillend.

Halskraag
Veel mensen met whiplashletsel krijgen een halskraag en/of fysiotherapie voorgeschreven. De halskraag is bedoeld om de nek tijdelijk te ontlasten. Over het gebruik van de halskraag kan uw arts of fysiotherapeut u het beste adviseren. Het dragen van een halskraag, langer dan zes weken wordt afgeraden omdat het voor verzwakking van de schouder- nekmusculatuur zal leiden. Dit zou de klachten alleen maar verergeren.

Fysiotherapie
Fysiotherapie wordt de eerste week na het ongeval af geraden. Wordt de fysiotherapeut de eerste week wel ingeschakeld, dan zal deze zich meestal beperken tot het geven van houdingsadviezen en ontspannende oefeningen. Na een week kan worden begonnen met oefentherapie. Daarbij wordt gewerkt aan de juiste lichaamshouding en -bewegingen.

De meeste mensen met een whiplashletsel herstellen vlot en volledig. Voor een goed herstel is vooral rust van belang. Neem de tijd om te herstellen! Zorg voor een goede balans tussen uw belasting en belastbaarheid. Gebruik uw nek wel maar binnen de grenzen!